سبب نزول آیه 88 سوره قصص
آیه مربوط به سبب نزول
«وَ لَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَاهًا ءَاخَرَ لَا إِلَاهَ إِلَّا هُوَ كلُ شىَءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الحْكْمُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُون» (قصص، 88) (و با خدا معبودى ديگر مخوان. خدايى جز او نيست. جز ذات او همهچيز نابودشونده است. فرمان از آنِ اوست. و بهسوى او بازگردانيده مىشويد.)[۱]
خلاصه سبب نزول
برای آیه 88 سوره قصص یک سبب نزول ذکر کردهاند. طبق یک گزارش هنگامیکه آیه 185 سوره آل عمران: «كلُ نَفْسٍ ذَائقَةُ المْوْت» نازل شد و بیان کرد که سرانجام هر جانداری مرگ است، مردم از پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) سرانجام فرشتگان را پرسیدند. در پاسخ این سؤال آیه نازل شد و جز ذات خداوند، همهچیز را نابودشونده خواند.
این گزارش بهدلیل ارسال (ابهام در اتصال سند) ضعیف است؛ لکن با محتوای آیه، گزاره‌های تاریخی و آموزه‌های اعتقادی ناسازگار نیست. بیشتر مفسران این گزارش را نقل نکردهاند. لذا احتمال اینکه رخداد یادشده سبب نزول آیه 88 سوره قصص باشد، بسیار کم است.
بررسی تفصیلی سبب نزول
سبب نزول (پرسش مردم از پیامبر درباره سرنوشت ملائکه)(ر.ک. مستند 1)
بهبیان برخی نقلها هنگامیکه آیه «كلُ نَفْسٍ ذَائقَةُ المْوْت» (عنکبوت، 57) (هر جاندارى چشنده [طعم] مرگ است.) نازل شد و عاقبت همه جانداران را بیان کرد، مردم از رسول خدا (صلوات الله و سلامه علیه) درباره سرانجام فرشتگان پرسیدند. سپس آیه 88 سوره قصص نازل شد مبنی بر اینکه جز ذات خداوند، همهچیز نابودشدنی است.[۲]
مصادر سبب نزول
اين روايت در مصادر کهن تفسیری و روایی انعکاسی نداشته است.
بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 1)
روایت ابن مردویه بهدلیل ذکرنشدن برخی راویان، سندش ضعیف بهشمارمی‌آید؛ اما با محتوای آیه سازگاری دارد. همچنین لحاظ تاریخی باید توجه داشت که اگر آیه «کل نفس ذائقۀ الموت» که در متن روایت آمده آیه 185 سوره آل عمران باشد، امکان ندارد این روایت بیانگر سبب نزول آیه 88 قصص باشد؛ چراکه سوره قصص مربوط به سال نهم بعثت است و سوره آل عمران مربوط به چهارده سال بعد، یعنی سال دهم هجرت است و سبب نزول بعد از نزول آیه رخ نمیدهد. اما اگر آیه «کل نفس ذائقۀ الموت»، آیه 57 سوره عنکبوت باشد، امکان آن هست که گزارش یادشده بیانگر سبب نزول آیه 88 سوره قصص باشد؛ بنابراین مشکلی از جهت زمانی ندارد. چون سوره عنکبوت در سال هشتم بعثت نازل شده است.
تنها سیوطی و آلوسی روایت را نقل کردهاند[۲] و طبری، طوسی، طبرسی، ابن عطیه، شوکانی، قاسمی، ابن عاشور و طباطبایی آنرا ذیل آیه یادشده بیان نکردهاند. ازاینرو با توجه به ضعف سندی و انعکاس کم آن در منابع روایی و تفسیری، بعید است این رویداد سبب نزول آیه 88 سوره قصص باشد.
مستندات
مستند 1
الدر المنثور، ج 6، ص 447: «وَأخرج ابْن مرْدَوَيْه عَن ابْن عَبَّاس رَضِي الله عَنْهُمَا {كل نفس ذائقة الْمَوْت} قَالَ: لما نزلت قيل: يَا رَسُول الله فَمَا بَال الْمَلَائِكَة فَنزلت {كل شَيْء هَالك إِلَّا وَجهه} فَبين فِي هَذِه الْآيَة فنَاء الْمَلَائِكَة والثقلين من الْجِنّ والانس وَسَائِر عَالم الله وبريته من الطير والوحش وَالسِّبَاع والأنعام وكل ذِي روح.»
روح المعانی، ج 10، ص 336: «وأخرج عنه ابن مردويه أنه قال: لما نزلت كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ [العنكبوت: 57] قيل يا رسول الله فما بال الملائكة؟ فنزلت كُلُّ شَيْءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ.»
منابع
- آلوسی، سید محمود. (۱۴۱۵). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار احياء التراث العربى.
- سیوطی، عبد الرحمن بن ابی بکر. (بی‌تا). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور (ج ۱–6). قم: کتابخانه عمومی مرعشی نجفی (ره).
منابع
مقالات پیشنهادی
نظرات