سبب نزول سوره غاشیه آیه 17

سبب نزول آیه ۱۷ سوره غاشیه

آیه مربوط به سبب نزول

«أَ فَلَايَنظُرُونَ إِلىَ الْابِلِ كَيْفَ خُلِقَت‏» (الغاشية، 17) (آيا به شتر نمى‏نگرند كه چگونه آفريده شده؟)

خلاصه سبب نزول

مشرکان از توصیف بهشت و نعمت‌های آن شگفت­زده شدند؛ لذا آیه هفده سوره غاشیه نازل شد و خداوند برای بیان یک نعمت در دسترس، به آنان گوشزد کرد تا بادقت در نحوه آفرینش شتر بنگرند. سند این روایت را ضعیف شمرده­اند. اکثر مفسران به نقل روایت در ذیل آیه هفده سوره غاشیه اهتمام نداشته­اند؛ اما احتمال دارد رویداد یادشده زمینه‌ساز نزول آیه هفده سوره غاشیه باشد.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (شگفتی مشرکان از بیان نعمات بهشتی)(ر.ک. مستند 1)

طبق گزارشی از قتاده، هنگامی که خداوند در آیات پیش از آیه هفده سوره غاشیه نعمت‌های بهشتی را توصیف کرد، گمراهان شگفت­زده شدند؛ لذا آیه هفده سوره غاشیه نازل شد و خداوند کیفیت آفرینش شتر را یادآوری کرد تا برایشان ملموس باشد.‏‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

مصادر سبب نزول

مصادری که سبب نزول را با اندکی اختلاف ذکر کرده‌اند:

1. تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم) (سنی، قرن 4، تفسیر روایی)؛
2. جامع البیان (سنی، قرن 4، تفسیر روایی - اجتهادی)؛
3. الکشف و البیان (سنی، قرن 5، تفسیر روایی).

بررسی سبب نزول (ر.ک. مستند 2)

سند روایت قتاده را به­دلیل ارسال (ابهام در اتصال سند) ضعیف شمرده­اند.‏ محتوای روایت یادشده با آیه هفده سوره غاشیه سازگار است.

مفسرانی همچون: طبری، طبرسی و آلوسی این سبب نزول را بدون بررسی سندی، ذیل آیه هفده سوره غاشیه نقل کرده‌اند.‏ شماری از مفسران دیگر، مانند: طوسی، ابن عطیه، شوکانی، قاسمی، ابن عاشور و طباطبایی به نقل آن اعتنا نکرده‌اند. ‬‬‬‬‬‬‬‬

مستندات

مستند 1

جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‏30، ص 105: «حدثنا بشر، قال: ثنا يزيد، قال: ثنا سعيد، عن قتادة، قال: لما نعت الله ما في الجنة، عجب من ذلك أهل الضلالة، فأنزل الله: أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَت‏.»

تفسير القرآن العظيم، ج‏10، ص 3422: «عن قتادة قال: لما نعت الله ما في الجنة عجب من ذلك أهل الضلالة، فأنزل الله أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَت‏.»

الكشف و البيان (تفسير ثعلبى)، ج‏10، ص 189: «قال المفسّرون لمّا نعت الله ما في الجنّة في هذه السورة عجب من ذلك أهل الكفر و الضلالة و كذبوا بها، فذكرهم الله سبحانه صنعه فقال عزّ من قائل: أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ.»

مستند 2

استیعاب، ج 3، ص 510: «عن قتادة؛ قال: لما نعت الله ما في الجنة؛ عجب من ذلك أهل الضلالة؛ فأنزل الله: {أَفَلَا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ (17)} فكانت الإبل من عيش العرب ومن خولهم (2). [ضعيف] (2) أخرجه الطبري في "جامع البيان" (30/ 105): ثنا بشر ثنا يزيد ثنا سعيد عن قتادة.

قلنا: و هذا مرسل صحيح الإسناد. و ذكره السيوطي في "الدر المنثور" (8/ 494)، و"لباب النقول" (ص 228) وزاد نسبته لعبد بن حميد وابن أبي حاتم.»

جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‏30، ص 105: «حدثنا بشر، قال: ثنا يزيد، قال: ثنا سعيد، عن قتادة، قال: لما نعت الله ما في الجنة، عجب من ذلك أهل الضلالة، فأنزل الله: أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَت‏.»

مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏10، ص 727: «قال قتادة و لما نعت الله الجنة و ما فيها عجب من ذلك أهل الضلال فأنزل الله سبحانه «أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَتْ».»

روح المعاني، ج 15، ص 328: «و أخرج عبد بن حميد و غيره عن قتادة قال: لما نعت اللّه تعالى ما في الجنة عجب من ذلك أهل الضلالة فأنزل سبحانه و تعالى أَ فَلا يَنْظُرُونَ إلخ‏.»

منابع

1. ‏آلوسی، سید محمود. (۱۴۱۵). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار احياء التراث العربى‏.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد. (بی‌تا). تفسیر القرآن العظیم (ج ۱–13). ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏ثعلبی، احمد بن محمد. (بی‌تا). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
4. ‏سليم بن عيد الهلالي و محمد بن موسى آل نصر. (۱۴۲۵). الاستيعاب في بيان الأسباب (ویرایش الأولى، ج ۱–3). السعودية: دار ابن الجوزي للنشر والتوزيع.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
5. ‏طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
6. ‏طبری، محمد بن جریر. (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن (ج ۱–30). بیروت: دار المعرفة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬