سبب نزول سوره سبأ آیه 15
آیه مربوط به سبب نزول
«لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتَانِ عَنْ يَمِينٍ وَ شِمَالٍ كُلُوا مِنْ رِزْقِ رَبِّكُمْ وَ اشْكُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ» (سبأ، 15) (قطعاً براى [مردم] سبأ در محل سكونتشان نشانه [رحمتى] بود دو باغستان از راست و چپ. [به آنان گفتيم] از روزى پروردگارتان بخوريد و او را شكر كنيد. شهرى است خوش و خدايى آمرزنده.)[۱]
خلاصه سبب نزول
فَرْوَة بْن مُسَيْك غُطَيْفِيّ نزد پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) رفت و از ایشان خواست با قوم سبأ بجنگد. پاسخ شنید، خداوند در اینباره فرمانی نداده است. پس از گفتگوی آنها، آیه پانزده سوره سبأ نازل شد.
از دیدگاه برخی حدیثشناسان سند روایت معتبر ارزیابی نشده است. این روایت با شواهد و گزارههای تاریخی و محتوای آیه همخوانی ندارد. بسیاری از مفسران آن را نقل نکردهاند.
بررسی تفصیلی سبب نزول
سبب نزول (اجازه خواستن فَرْوَة بْن مُسَيْك غُطَيْفِيّ از پیامبر برای جنگ با قوم سبأ)(ر.ک. مستند 1)
بر اساس یک گزارش، فَرْوَة بْن مُسَيْك غُطَيْفِيّ (از اصحاب یمانی پیامبر) نزد پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) رفت و به ایشان گفت، ای رسول خدا، قوم سبأ در دوران جاهلیت، دارای عزت بودند. من میترسم آنها از دین اسلام خارج و مرتد شوند. آیا اجازه میدهید با آنها بجنگم؟ پیامبر اکرم فرمود: من هنوز درباره آنها دستوری دریافت نکرده‌ام. سپس آیه پانزده سوره سبأ نازل شد.[۲]
مصدر سبب نزول
تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر) (سنی، قرن 8، تفسیر روایی)
بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)
به اعتقاد برخی از حدیثشناسان، سند روایت یادشده اعتبار ندارد؛ زیرا نام ناقل حدیث مشخص نیست (قال علي بن أبي رباح: كلا قد حدثني فلان).[۳] همچنین به نظر میرسد بین محتوای گزارش و مفاد آیه، ارتباط روشنی نیست. علاوه بر اینکه گزارش با شواهد تاریخی ناهماهنگ است؛ زیرا به نظر مفسران، سوره سبأ در مکه نازل شده؛ حال آنکه فَرْوَة بْن مُسَيْك غُطَيْفِيّ پس از هجرت پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) به مدینه و در سال نهم و یا دهم مسلمان شد.[۴] از آنجا که هیچیک از مفسران آیه پانزده سوره سبأ را از آیات استثنائی نشمردهاند، گزارش یادشده با اشکال روبه روست. بسیاری از مفسران، مانند: طبری، طوسی، طبرسی، آلوسی، ابن عطیه، قاسمی، شوکانی، ابن عاشور و طباطبایی به روایت اشاره نکردهاند.
مستندات
مستند 1
تفسير القرآن العظيم (ابن کثیر)، ج 6، ص 446: «قال ابن أبي حاتم: حدثنا يونس بن عبد الأعلى، حدثنا ابن وهب، حدثني ابن لهيعة عن توبة بن نمر عن عبد العزيز بن يحيى أنه أخبره قال: كنا عند عبيدة بن عبد الرحمن بإفريقية، فقال يوما: ما أظن قوما بأرض إلا و هم من أهلها، فقال علي بن أبي رباح: كلا قد حدثني فلان أن فروة بن مسيك الغطيفي رضي اللّه عنه قدم على رسول اللّه صلى اللّه عليه و سلم فقال: يا رسول اللّه إن سبأ قوم كان لهم عز في الجاهلية، و إني أخشى أن يرتدوا عن الإسلام، أ فأقاتلهم؟ فقال صلى اللّه عليه و سلم «ما أمرت فيهم بشيء بعد» فأنزلت هذه الآية لَقَدْ كانَ لِسَبَإٍ فِي مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ الآيات».
مستند 2
الاستيعاب في بيان الأسباب، ج 3، ص 146: «قلنا: وسنده ضعيف؛ فيه رجل لم يسم.»
مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج 8، ص 588: «سورة سبإ مكية و آياتها أربع و خمسون».
أسد الغابة في معرفة الصحابة، ج 4، ص 59 و 60: «فروة بن مسيك، و قيل: مسيكة، و مسيك أكثر، و هو ابن الحارث بن سلمة ابن الحارث بن ذويد بن مالك بن منبّه بن غطيف بن عبد الله بن ناجية بن مراد. و قيل: سلمة بن الحارث بن كريب بن مالك. و قال الدارقطنيّ و ابن ماكولا: ذويد، بالذال المضمومة المعجمة، ثم واو، و ياء، و آخره دال مهملة. و هو مرادىّ غطيفى، أصله من اليمن، قدم على رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم سنة عشر. فأسلم، فبعثه على مراد و زبيد و مذحج.»
الاستيعاب، ج 3، ص 1261: «و يقال فروة بن مسيكة- و مسيك أكثر- ابن الحارث بن سلمة بن الحارث بن كريب الغطيفى ثم المرادي. أصله من اليمن، قدم على رسول الله صلى الله عليه و سلم في سنة تسع فأسلم».
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد. (بی‌تا). أسد الغابة في معرفة الصحابة (ج ۱–6). بیروت: دار الفکر.
- ابن عبد البر، یوسف بن عبد الله. (بی‌تا). الاستيعاب في معرفة الأصحاب (ج ۱–4). بیروت: دار الجيل.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (بی‌تا). تفسیر القرآن العظیم (ج ۱–9). بیروت: دار الکتب العلمية.
- الهلالي، سليم بن عيد. (۱۴۲۵). الاستيعاب في بيان الأسباب (ج ۱–3). السعودية: دار ابن الجوزي للنشر والتوزيع.
منابع
مقالات پیشنهادی
نظرات