سبب نزول آیه 105 سوره طه
آیه مربوط به سبب نزول
«وَ يَسْئلُونَكَ عَنِ الجْبَالِ فَقُلْ يَنسِفُهَا رَبىّ نَسْفًا» (طه، 105) (و از تو درباره كوهها مىپرسند. بگو پروردگارم آنها را [در قيامت] ریزریز خواهد ساخت.)[۱]
خلاصه سبب نزول
برای آیه 105 سوره طه یک سبب نزول ذکر شده است: زمانیکه عده‌ای از بنی ثقیف از رسول خدا (صلوات الله و سلامه علیه) راجعبه وضعیت کوهها در روز قیامت پرسیدند، آیه نازل شد و به آنان پاسخ داد که خداوند آنها را ریزریز خواهد کرد.
گزارش‌هایی که این پرسش را سبب نزول آیه 105 سوره طه معرفی میکنند، بهدلیل ارسال (ابهام در اتصال سند) ضعیفند؛ اما با محتوای آیه و گزاره‌های تاریخی و اعتقادی تضادّی ندارند. رویکرد اکثر مفسران نیز این است که چنین رویدادی سبب نزول بوده است. بنابراین بعید نیست که ماجرای یادشده زمینه‌ساز نزول آیه 105 سوره طه دانسته شود.
بررسی تفصیلی سبب نزول
سبب نزول (پرسش بنی ثقیفه از وضعیت کوهها در روز قیامت)(ر.ک. مستند 1)
طبق برخی گزارش‌ها، هنگامی که عده‌ای از بنی ثقیف اهل مکه، از پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) درباره وضعیت کوهها در روز قیامت پرسیدند، آیه 105 سوره طه نازل شد و به آنان پاسخ داد که خداوند آنها را در روز قیامت ریزریز خواهد کرد.[۲]
مصادر سبب نزول
مصادری که با اندکی اختلاف سبب نزول را بیان کردهاند:# تفسیر مقاتل (زیدی، قرن 2، تفسیر روایی)؛
- تفسیر بحر العلوم (سنی، قرن 4، تفسیر روایی).
بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)
گزارش‌هایی که ماجرای پرسش بنی ثقیفه را سبب نزول آیه 105 سوره طه معرفی میکنند، مبتلا به ارسالند (ابهام در اتصال سند) لذا ضعيف بهشمارمیآیند. با وجود این، محتوای گزارش‌ها با مفاد آیه یادشده تضادی ندارد. طبرسی، ابن عطیه، آلوسی، ابن عاشور و طباطبایی روایات یادشده را بدون بررسی سندی بهعنوان سبب نزول ذکر کردهاند. برخی مفسران، پرسشگران داستان را گروهی از مؤمنان یا منکران قیامت از میان قریشیان میدانند.[۳] طبری، طوسی و قاسمی سبب نزول یادشده را ذیل آیه نقل نکرده‌اند.
با توجه به آنچه گفته شد بعید نیست که ماجرای پرسش درباره وضعیت کوهها در روز قیامت زمینه‌ساز نزول آیه باشد.
مستندات
مستند 1
تفسير مقاتل بن سليمان، ج 3، ص 41: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْجِبالِ نزلت فى رجل من ثقيف فَقُلْ يَنْسِفُها رَبِّي نَسْفاً- 105- من الأرض من أصولها.»
بحر العلوم، ج 2، ص 412: «قوله عز و جل: وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْجِبالِ و ذلك أن بني ثقيف من أهل مكة قالوا: يا رسول اللّه، كيف تكون الجبال يوم القيامة فنزل وَ يَسْئَلُونَكَ، يعني: عن أمر الجبال. فَقُلْ يَنْسِفُها رَبِّي نَسْفاً، يعني: يقلعها ربي قلعا من أمكنتها.»
مستند 2
مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 7، ص 48: «قيل إن رجلا من ثقيف سأل النبي ص كيف تكون الجبال يوم القيامة مع عظمها فقال إن الله يسوقها بأن يجعلها كالرمال ثم يرسل عليها الرياح فتفرقها.»
المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج 4، ص 64: «وَ يَسْئَلُونَكَ قيل إن رجلا من ثقيف سأل رسول اللّه صلى اللّه عليه و سلم، ما يكون أمرها يوم القيامة، و قيل بل سأله عن ذلك جماعة من المؤمنين.»
روح المعاني، ج 8، ص 570: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْجِبالِ السائلون منكرو البعث من قريش على ما أخرجه ابن المنذر عن ابن جرير قالوا على سبيل الاستهزاء كيف يفعل ربك بالجبال يوم القيامة، و قيل: جماعة من ثقيف، و قيل: أناس من المؤمنين فَقُلْ يَنْسِفُها رَبِّي نَسْفا.»
التحرير و التنوير، ج 16، ص 181: «و روي أنّ رجلا من ثقيف سأل النبي صلى اللّه عليه و سلم عن ذلك، و هم أهل جبال.»
الميزان في تفسير القرآن، ج 14، ص 215: «و روى هذا المعنى في الدر المنثور، عن ابن المنذر عن ابن جريح و لفظه": قالت قريش: يا محمد كيف يفعل ربك بهذه الجبال يوم القيامة؟ فنزلت: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْجِبالِ» الآية.»
منابع
- آلوسی، سید محمود. (۱۴۱۵). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار احياء التراث العربى.
- ابن عاشور، محمد طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر (ج ۱–30). بیروت: مؤسسة التاريخ العربي.
- ابن عطیه، عبدالحق بن غالب. (۱۴۲۲). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (ج ۱–6). بیروت: دار الکتب العلمية.
- سمرقندی، نصر بن محمد. (بی‌تا). بحر العلوم (ج ۱–3). بیروت: دار الفکر.
- طباطبایی، محمدحسین. (۱۴۱۷). المیزان في تفسیر القرآن (ج ۱–20). قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه.
- طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.
- مقاتل بن سلیمان. (بی‌تا). تفسیر مقاتل (ج ۱–5). بیروت: دار إحياء التراث العربي.
منابع
مقالات پیشنهادی
نظرات