سبب نزول آیه 188 سوره اعراف
آیه مربوط به سبب نزول
«قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا و َلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَ مَا مَسَّنِيَ السُّوءُ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَ بَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ» (الاعراف، 188) (بگو جز آنچه خدا بخواهد براى خودم اختيار سود و زيانى ندارم و اگر غيب مىدانستم قطعاً خير بيشترى مىاندوختم و هرگز به من آسيبى نمىرسيد. من جز بيمدهنده و بشارتگر براى گروهى كه ايمان مىآورند نيستم.)[۱]
خلاصه سبب نزول
اهل مکه گمان میکردند خدا پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) را از بالا رفتن قیمتها آگاه میکند. بنابراین آیه 188 سوره اعراف نازل شد تا مسأله را روشن کند. اگرچه این گزارش با محتوای آیه و شواهد تاریخی ناسازگار به نظر نمیرسد؛ با توجه به اینکه سند این روایات معتبر نیست، استناد به آن با اشکال مواجه میشود.
بررسی تفصیلی سبب نزول
سبب نزول (سوال اهل مکه از پیامبر در مورد آگاهی او از بالا رفتن قیمتها)(ر.ک. مستند 1)
برای آیه 188 سوره اعراف یک سبب نزول بیان کردهاند. بر اساس برخی از روایات، اهل مکه به پیامبر اکرم (صلوات الله و سلامه علیه) میگفتند: آیا پروردگارت پیش از افزایش قیمتها تو را آگاه میسازد که اجناس را ارزان بخری و به قیمت بالاتر بفروشی تا سود کنی؟ آیا پروردگارت قبل از آنکه زمینی بر اثر کمبارشی، خشک شود آگاهت میکند تا به زمینی پر آب و آباد کوچ کنی؟ در پی این سخنان اهل مکه، آیه 188 سوره اعراف نازل شد.[۲]
مصادر سبب نزول
مصادری که سبب نزول را با اختلافی اندک بیان کردهاند:# بحر العلوم (سنی، قرن 4، تفسیر روایی)؛
- اسباب النزول (واحدی) (سنی، قرن 5، اسباب نزول)؛
- الکشف و البیان (سنی، قرن 5، تفسیر روایی).
بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)
روایات مربوط به این گزارش با سند نقل نشده و بههمینجهت ارزیابی سندی با اشکالاتی روبهروست؛ بااینوجود گزارش با مدلول آیه و نیز با شواهد و قرائن تاریخی ناسازگاری ندارد و برخی از مفسران مانند طبرسی، آلوسی و ابن عاشور در ذیل آیه، آنرا نقل کردهاند؛[۳] اما بسیاری از مفسران مانند طبری، طوسی، شوکانی، قاسمی، ابن عطیه و طباطبایی این روایت را نقل نکردهاند. در مجموع با توجه به اشکال سندی روایت، سبب نزول دانستن گزارش خالی از اشکال نیست.
مستندات
مستند 1
الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ج 4، ص 313 و 314: «فقال ابن عباس: إن أهل مكة قالوا: يا محمد ألا يخبرك بالسعر الرخيص قبل أن يغلا فتشتريه فتربح فيه، و الأرض الذي تريد أن تجذب فترتحل منها إلى ما قد أخصبت فأنزل الله تعالى قُلْ يا محمد لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لا ضَرًّا».
بحر العلوم، ج 1، ص 573: «و قال الكلبي: إنّ أهل مكة قالوا له ألا يخبرك ربك بالبيع الرخيص قبل أن يغلو فتشتريه فتربح فيه؟ فنزل قل لهم: وَ لَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ للجدوبة و القحط.»
اسباب نزول القرآن، ص 232: «قال الكلبي: إن أهل مكة قالوا: يا محمد، ألا يخبرك ربك بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فتشتري فتربح؟ و بالأرض التي يريد أن تجدب فترحل عنها إلى ما قد أخصب؟ فأنزل اللَّه تعالى هذه الآية.»
مستند 2
مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج 4، ص 779: «قيل إن أهل مكة قالوا يا محمد أ لا يخبرك ربك بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فتشتريه فتربح فيه و بالأرض التي تريد أن تجدب فنرتحل منها إلى أرض قد أخصبت فأنزل الله هذه الآية.»
روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، ج 5، ص 127: «روي عن الكلبي أن أهل مكة قالوا: يا محمد ألا تخبرنا بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فنشتري فنربح، و بالأرض التي تريد أن تجدب فنرتحل منها إلى ما قد أخصب فنزلت»
التحرير و التنوير، ج 8، ص 380 و 381: «في «تفسير البغوي»، عن ابن عباس: أن أهل مكة قالوا يا محمد ألا يخبرك ربك بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فتشتري عند الغلاء، و بالأرض التي تريد أن تجدب فترتحل منها إلى التي قد أخصبت، فأنزل اللّه تعالى: قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لا ضَرًّا إِلَّا ما شاءَ اللَّه».
منابع
- آلوسی، محمود بن عبد الله. (بی‌تا). روح المعاني في تفسیر القرآن العظیم و السبع المثاني (ج ۱–16). بیروت: دار الکتب العلمية.
- ابن عاشور، محمد طاهر. (بی‌تا). تفسیر التحریر و التنویر (ج ۱–30). بیروت: مؤسسة التاريخ العربي.
- ثعلبی، احمد بن محمد. (۱۴۲۲). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.
- سمرقندی، نصر بن محمد. (بی‌تا). تفسیر بحر العلوم (ج ۱–3). بیروت: دار الفکر.
- طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.
- واحدی، علی بن احمد. (۱۴۱۱). اسباب النزول (واحدی ) (ج ۱–1). بیروت: دار الکتب العلمية.
منابع
مقالات پیشنهادی
نظرات