سبب نزول آیه 61 سوره نجم

سبب نزول آیه 61 سوره نجم

آیه مربوط به سبب‌نزول

«وَ أَنْتُمْ سامِدُونَ» (النجم، 61) (و شما در غفلتید.)

خلاصه سبب نزول

برای آیه 61 سوره نجم تنها یک سبب نزول ذکر شده است: ابن عباس می­گوید، هنگامی­که پیامبر (صلوات لله و سلامه علیه) مشغول خواندن نماز بودند، مشرکان با تکبّر از مقابل ایشان رد می­شدند؛ لذا خدا آیه 61 سوره نجم نازل کرد.

چون سند این روایت نامعتبر است و عموم مفسران نیز متعرض ذکر آن نشده­اند، دلیلی برای پذیرش آن نیست.

بررسی تفصیلی سبب نزول (عبور متکبّرانه مشرکان از مقابل پیامبر اکرم هنگام نماز)(ر.ک. مستند 1)

مبتنی بر آنچه در برخی مصادر تفسیری نقل شده برای آیه 61 سوره نجم یک سبب نزول بیان کرده­اند. در روایتی از عبدالله بن عباس آمده است: زمانی­که پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) در حال اقامه نماز بودند، مشرکان با تکبّر از مقابل ایشان عبور می­کردند. به­همین­دلیل آیه 61 سوره نجم نازل شد.‏

مصدر سبب نزول

لباب النقول (سیوطی) (سنی، قرن 10، تفسیر روایی)

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

روایت این سبب نزول را سیوطی به­نقل از ابن ابی حاتم، گزارش می­دهد و سندی برای آن ذکر نمی­کند. در تفسیر ابن ابی حاتم نیز چنین روایتی گزارش نشده است. بنابراین بر اساس موازین رجالی به­جهت مجهول­بودن سلسله سند، روایت اعتبار ندارد. از میان مفسران هیچ­کدام به این سبب نزول اشاره نکرده­اند. تنها طبری در نقل روایتی مشابهِ روایت این سبب نزول، آورده است، ابن عباس درباره معنای «وَ أَنْتُمْ سامِدُونَ» (نجم، 61) (و شما در غفلتید.) گفته است: کفار متکبرانه از مقابل پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) عبور می­کردند. آیا ندیده­ای که گوساله چگونه از روی تکبّر دم خود را تکان می­دهد؟ (کنایه از آن­که مشرکان هم با چنین حالتی با پیامبر روبه­رو می­شدند.) ولی چنان­که پیداست این نقل ارتباطی به سببیت جریان منقول از ابن عباس برای نزول آیه یادشده ندارد.‏

بنابراین به نظر می­رسد با توجه به ضعف سندی روایت و عدم اعتنای مفسران به آن، پذیرش این سبب نزول دلیلی ندارد.

مستندات

مستند 1

‏لباب النقول في أسباب النزول، ج 1، ص 185: «وأخرج ابن أبي حاتم عن ابن عباس قال كانوا يمرون على رسول الله صلى الله عليه وسلم وهو يصلي شامخين فنزلت وأنتم سامدون.»

مستند 2

‏جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، ج 27، ص 49 - 48: «حدثنا أبو كريب قال: ثنا عبيد الله الأشجعي، عن سفيان، عن حكيم بن الديلم، عن الضحاك، عن ابن عباس‏ وَ أَنْتُمْ سامِدُونَ‏ قال: كانوا يمرون على النبي صلى الله عليه و سلم شامخين، أ لم تروا إلى الفحل في الإبل عطنا شامخا.»

منابع

1. ‏سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر. (بی‌تا). لباب النقول في أسباب النزول.. بیروت: دار الکتب العلمیه.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏طبری، محمد بن جریر. (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬