سبب نزول سوره زمر آیه 8

سبب نزول آیه 8 سوره زمر

آیه مربوط به سبب ‌نزول

«وَ إِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِيبًا إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ مَا كَانَ يَدْعُو إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ وَ جَعَلَ لِلَّهِ أَنْدَادًا لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ» (الزمر، 8) (و چون به انسان آسيبى رسد پروردگارش را درحالى­كه به سوى او بازگشت‏ كننده است، مى­خواند سپس چون او را از جانب خود نعمتى عطا كند آن [مصيبتى] را كه در رفع آن پيش­تر به درگاه او دعا می­کرد، فراموش مى‏نمايد و براى خدا همتايانى قرارمى­دهد تا [خود و ديگران را] از راه او گمراه گرداند. بگو به كفرت اندكى برخوردار شو كه تو از اهل آتشى.)

خلاصه سبب نزول

آیه درباره ابی الفصیل نازل شده است. او رسول خدا (صلوات الله و سلامه علیه) را ساحر می­خواند. وقتی بیمار می­شد از رفتارش توبه می­کرد؛ اما پس از بهبودی، توبه ­اش را به فراموشی می­سپرد.

شماری از حدیث­شناسان، سند روایت را معتبر ارزیابی کرده­اند، اما بسیاری از مفسران آن را نقل نکرده­اند.

با توجه به اعتبار روایت، به نظر می­رسد استناد به آن به ­عنوان سبب نزول آیه هشت سوره زمر مشکلی در پی ندارد.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (بدرفتاری ابی الفصیل با پیامبر و توبه ­اش هنگام بیماری و فراموشی توبه هنگام بهبودی)(ر.ک. مستند 1)

مطابق روایت کلینی، عمار ساباطی از جعفر بن محمد الصادق درباره آیه هشتم سوره زمر پرسید. پاسخ شنید: این آیه درباره ابی الفصیل نازل شده است. او رسول خدا (صلوات الله و سلامه علیه) را ساحر می­نامید و زمانی­که بیمار می­شد، خدای متعال را می­خواند و از گفتارش نسبت به پیامبر اکرم توبه می­کرد؛ اما هنگام بهبودی، توبه ­اش را فراموش می­کرد. لذا خداوند آیه هشتم سوره زمر را نازل کرد و فرمود: «به او بگو به كفرت اندكى برخوردار شو كه تو از اهل آتشى».‏

قمی در تفسیرش بدون اشاره به جزئیات ماجرا تنها گفته، آیه درباره ابی فلان نازل شده است.‏ مقاتل بن سلیمان نقل کرده که آیه درباره أبا حُذَيفة بن المُغيرة بن عبد اللّه المَخزومي (از سران قریش در روزگار جاهلیت) نازل شده؛ لکن در نقل او جزئیات مسأله روشن نیست.‏

مصادر سبب نزول

مصادری که سبب نزول را با اندکی اختلاف نقل کرده­اند:

1. تفسیر مقاتل (زیدی، قرن 2، تفسیر روایی)؛
2. تفسیر القمی (شیعی، قرن 3، تفسیر روایی)؛
3. الکافی (شیعی، قرن 4، حدیثی).

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

سند روایت کافی معتبر (موثق) ارزیابی شده است.‏ بسیاری از مفسران، مانند: طبری، طوسی، طبرسی، ابن عطیه، آلوسی، شوکانی، قاسمی، ابن عاشور و طباطبایی آن را نقل نکرده­اند.

با توجه به اعتبار روایت، به نظر می­رسد پذیرش ماجرا به ­عنوان سبب نزول آیه هشتم سوره زمر اشکالی ندارد.

مستندات

مستند 1

الکافي، ج 8، ص 204: «محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن الحسن بن محبوب، عن هشام ابن سالم، عن عمار الساباطي قال: سألت أبا عبد الله (عليه السلام) عن قول الله تعالى: " وإذا مس الانسان ضر دعا ربه منيبا إليه " قال: نزلت في أبي الفصيل إنه كان رسول الله (صلى الله عليه وآله) عنده ساحرا فكان إذا مسه الضر يعني السقم دعا ربه منيبا إليه يعني تائبا إليه من قوله في رسول الله (صلى الله عليه وآله) ما يقول "ثم إذا خوله نعمة منه (يعني العافية) نسي ما كان يدعوا إليه من قبل" يعني نسي التوبة إلى الله عز وجل مما كان يقول في رسول الله (صلى الله عليه وآله) إنه ساحر ولذلك قال الله عز وجل: "قل تمتع بكفرك قليلا إنك من أصحاب النار».

تفسير مقاتل بن سليمان، ج ‏3، ص 671: «وَ إِذا مَسَّ يعنى أصاب الْإِنْسانَ يعنى أبا حذيفة بن المغيرة بن عبد اللّه المخزومي‏».

تفسير القمي، ج ‏2، ص 246: «قُلْ تَمَتَّعْ بِكُفْرِكَ قَلِيلًا إِنَّكَ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ» نزلت في أبي فلان‏».

مستند 2

مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج 26، ص 116: «الحديث السادس و الأربعون و المائتان‏: موثق.»

منابع

1. ‏قمی، علی بن ابراهیم. (۱۳۶۳). تفسير القمي (ج ۱–2). قم: دار الکتاب.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏کلینی، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). الکافي (ج ۱–8). تهران: دار الکتب الإسلامیة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏مجلسی، محمدباقر. (۱۳۶۳). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ج ۱–28). تهران: دار الکتب الإسلامیة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
4. ‏مقاتل بن سلیمان. (بی‌تا). تفسیر مقاتل (ج ۱–5). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬