سبب نزول آیه 188 سوره اعراف

سبب نزول آیه 188 سوره اعراف

آیه مربوط به سبب‌ نزول

«قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعًا و َلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وَ لَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَ مَا مَسَّنِيَ السُّوءُ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ وَ بَشِيرٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ» (الاعراف، 188) (بگو جز آنچه خدا بخواهد براى خودم اختيار سود و زيانى ندارم و اگر غيب مى‏دانستم قطعاً خير بيشترى مى‏اندوختم و هرگز به من آسيبى نمى­رسيد. من جز بيم‏­دهنده و بشارتگر براى گروهى كه ايمان مى­آورند نيستم.)

خلاصه سبب نزول

اهل مکه گمان می­کردند خدا پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) را از بالا رفتن قیمت­ها آگاه می­کند. بنابراین آیه 188 سوره اعراف نازل شد تا مسأله را روشن کند. اگرچه این گزارش با محتوای آیه و شواهد تاریخی ناسازگار به نظر نمی­رسد؛ با توجه به اینکه سند این روایات معتبر نیست، استناد به آن با اشکال مواجه می­شود.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (سوال اهل مکه از پیامبر در مورد آگاهی او از بالا رفتن قیمت­ها)(ر.ک. مستند 1)

برای آیه 188 سوره اعراف یک سبب نزول بیان کرده­اند. بر اساس برخی از روایات، اهل مکه به پیامبر اکرم (صلوات الله و سلامه علیه) می­گفتند: آیا پروردگارت پیش از افزایش قیمت­ها تو را آگاه می­سازد که اجناس را ارزان بخری و به قیمت بالاتر بفروشی تا سود کنی؟ آیا پروردگارت قبل از آن­که زمینی بر اثر کم­بارشی، خشک شود آگاهت می­کند تا به زمینی پر آب و آباد کوچ کنی؟ در پی این سخنان اهل مکه، آیه 188 سوره اعراف نازل شد.‏‬‬‬‬‬‬‬‬ ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

مصادر سبب نزول

مصادری که سبب نزول را با اختلافی اندک بیان کرده­اند:# بحر العلوم (سنی، قرن 4، تفسیر روایی)؛

1. اسباب النزول (واحدی) (سنی، قرن 5، اسباب نزول)؛
2. الکشف و البیان (سنی، قرن 5، تفسیر روایی).

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

روایات مربوط به این گزارش با سند نقل نشده و به­همین­جهت ارزیابی سندی با اشکالاتی روبه­روست؛ بااین­وجود گزارش با مدلول آیه و نیز با شواهد و قرائن تاریخی ناسازگاری ندارد و برخی از مفسران مانند طبرسی، آلوسی و ابن عاشور در ذیل آیه، آن­را نقل کرده­اند؛‏ اما بسیاری از مفسران مانند طبری، طوسی، شوکانی، قاسمی، ابن عطیه و طباطبایی این روایت را نقل نکرده­اند. در مجموع با توجه به اشکال سندی روایت، سبب نزول دانستن گزارش خالی از اشکال نیست.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

مستندات

مستند 1

الكشف و البيان عن تفسير القرآن، ج ‏4، ص 313 و 314: «فقال ابن عباس‏: إن أهل مكة قالوا: يا محمد ألا يخبرك بالسعر الرخيص قبل أن يغلا فتشتريه فتربح فيه، و الأرض الذي تريد أن تجذب فترتحل منها إلى ما قد أخصبت فأنزل الله‏ تعالى‏ قُلْ‏ يا محمد لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لا ضَرًّا».

بحر العلوم، ج ‏1، ص 573: «و قال الكلبي: إنّ أهل مكة قالوا له ألا يخبرك ربك بالبيع الرخيص قبل أن يغلو فتشتريه فتربح فيه؟ فنزل قل لهم: وَ لَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ للجدوبة و القحط.»

اسباب نزول القرآن، ص 232: «قال الكلبي: إن أهل مكة قالوا: يا محمد، ألا يخبرك ربك بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فتشتري فتربح؟ و بالأرض التي يريد أن تجدب فترحل عنها إلى ما قد أخصب؟ فأنزل اللَّه تعالى هذه الآية.»

مستند 2

مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج ‏4، ص 779: «قيل إن أهل مكة قالوا يا محمد أ لا يخبرك ربك بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فتشتريه فتربح فيه و بالأرض التي تريد أن تجدب فنرتحل منها إلى أرض قد أخصبت فأنزل الله هذه الآية.»

روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، ج ‏5، ص 127: «روي عن الكلبي أن أهل مكة قالوا: يا محمد ألا تخبرنا بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فنشتري فنربح، و بالأرض التي تريد أن تجدب فنرتحل منها إلى ما قد أخصب فنزلت»

التحرير و التنوير، ج ‏8، ص 380 و 381: «في «تفسير البغوي»، عن ابن عباس: أن أهل مكة قالوا يا محمد ألا يخبرك ربك بالسعر الرخيص قبل أن يغلو فتشتري عند الغلاء، و بالأرض التي تريد أن تجدب فترتحل‏ منها إلى التي قد أخصبت، فأنزل اللّه تعالى: قُلْ لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لا ضَرًّا إِلَّا ما شاءَ اللَّه‏».

منابع

1. ‏آلوسی، محمود بن عبد الله. (بی‌تا). روح المعاني في تفسیر القرآن العظیم و السبع المثاني (ج ۱–16). بیروت: دار الکتب العلمية.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏ابن عاشور، محمد طاهر. (بی‌تا). تفسیر التحریر و التنویر (ج ۱–30). بیروت: مؤسسة التاريخ العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏ثعلبی، احمد بن محمد. (۱۴۲۲). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
4. ‏سمرقندی، نصر بن محمد. (بی‌تا). تفسیر بحر العلوم (ج ۱–3). بیروت: دار الفکر.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
5. ‏طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
6. ‏واحدی، علی بن احمد. (۱۴۱۱). اسباب النزول (واحدی ) (ج ۱–1). بیروت: دار الکتب العلمية.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬