سبب نزول سوره جن آیه 16
آیه مربوط به سبب‌نزول
«وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً» (الجن، 16) (و اگر [مردم] در راه درست، پايدارى ورزند، قطعاً آب گوارايى بديشان نوشانيم.)[۱]
خلاصه سبب نزول
پس از یک دوره هفتساله که باران نبارید، آیه شانزده سوره جن در مکه نازل شد و از قریش خواست با پایداری در راه ایمان از آب فراوان بهره ببرند.
ماجرای یادشده از لحاظ سند ضعیف است. افزون بر آن، در تاریخ گزارشی از خشکسالی هفتساله در مکه یافت نشد و عمده مفسران سبب نزول یادشده را نقل نکرده‌اند. بنابراین ماجرای سبب نزول بی‌اعتبار است.
بررسی تفصیلی سبب نزول
سبب نزول(خشکسالی هفتساله در مکه)(ر.ک. مستند 1)
بر اساس شماری از گزارشها، آیه شانزده سوره جن هنگامی نازل شده است که در مکه هفتسال باران نبارید. آیه از آنها می‌خواهد برای سیرابشدن از آب فراوان در راه ايمان پایداری کنند.[۲]
مصادر سبب نزول
مصادری که سبب نزول را با اندکی اختلاف نقل کردهاند:
- تفسیر مقاتل (زیدی، قرن 2، تفسیر روایی)؛
- تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر) (سنی، قرن 8، تفسیر روایی).
بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)
مقاتل و ابن کثیر سبب نزول یادشده را بدون سلسله سند ذکر کردهاند؛ لذا روایت ضعیف شمرده می‌شود و بهلحاظ محتوا نیز درخور تأمل و خدشه‌پذیر است؛ زیرا اگر پدیده خشکسالی در مکه رخ داده بود باید در تاریخ ثبت می‌شد؛ چنانکه موارد مشابه آن در برخی از منابع گزارش شده است.[۳] این ابهام، محتوای سبب نزول یادشده را تضعیف می‌کند. همچنین در مصادر آمده است که باران بر کفار مکه نازل نشد و اگر خطاب قرآن متوجه آنها باشد، بهدلیل بی‌ایمانی کفار مناسب بود، بفرماید، اگر ایمان بیاورید یا به راه راست درآیید مشکل خشکسالی شما حل می‌شود. استقامت بر راه راست زمانی معنا دارد که به اصل راه مستقیم ایمان آورده باشند. افزون بر این، عمده مفسران، ازجمله: طبری، طوسی، ابن عطیه، آلوسی، قاسمی، ابن عاشور و طباطبایی ماجرای یادشده را نقل نکرده‌اند که این بی‌اعتنایی شاهد دیگری بر ضعف ماجرای سبب نزول از دیدگاه ایشان است. برخی از مفسران همچون طبرسی[۴] و شوکانی[۵] سبب نزول آیه شانزده سوره جن را از مقاتل نقل کردهاند.
مستندات
مستند 1
تفسير مقاتل بن سليمان، ج 4، ص 464: «لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً يعنى كثيرا من السماء، و هو المطر، بعد ما كان رفع عنهم المطر سبع سنين.»
تفسير القرآن العظيم (ابن كثير)، ج 8، ص 255: «و قال مقاتل: نزلت في كفار قريش حين منعوا المطر سبع سنين.»
مستند 2
تاريخ اليعقوبى، ج 2، ص 150: «و قيل كان ذلك في أول سنة 18، و نزلها من أصحاب رسول الله ثمانون رجلا. و أصاب الناس جدب و قحط و مجاعة شديدة في عام الرمادة، و هي سنة 18، فخرج عمر يستسقي، و أخرج الناس، و أخذ بيد العباس بن عبد المطلب، فقال: اللهم إنا نتقرب إليك بعم نبيك! اللهم فلا تخيب ظنهم في رسولك، فاسقوا.»
تاريخ الأمم و الملوك، ج 2، ص 642: «قال: و فيها اجدب الناس جدبا شديدا، فاستسقى رسول الله ص في شهر رمضان بالناس.»
مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 10، ص 559: «قيل أراده مشركي مكة أي لو آمنوا و استقاموا على الهدى لأسقيناهم ماء كثيرا من السماء و ذلك بعد ما رفع ماء المطر عنهم سبع سنين عن مقاتل.»
فتح القدير، ج 5، ص 370: «قال مقاتل: ماء كثيرا من السماء، و ذلك بعد ما رفع عنهم المطر سبع سنين.»
منابع
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (۱۴۱۹). تفسیر القرآن العظیم (ج ۱–9). بیروت: دار الکتب العلمية.
- شوکانی، محمد. (۱۴۱۴). فتح القدیر (ج ۱–6). دمشق: دار ابن کثير.
- طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.
- طبری، محمد بن جریر. (۱۳۸۷). تاریخ الطبري: تاريخ الأمم و الملوك (ج ۱–11). بیروت: دار التراث.
- مقاتل بن سلیمان. (۱۴۲۳). تفسیر مقاتل (ج ۱–5). بیروت: دار إحياء التراث العربي.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق. (بی‌تا). تاريخ اليعقوبي (ج ۱–2). بیروت: دار صادر.
منابع
مقالات پیشنهادی
نظرات