سبب نزول آیه 6 سوره اعلی

سبب نزول آیه 6 سوره أعلی

آیه مربوط به سبب ‌نزول

«سَنُقْرِئُکَ فَلاتَنْسي» (الأعلی، 6) (ما بزودی [آیات خود را به ­وسیله سروش غیبی] بر تو خواهیم خواند تا فراموش نکنی.)= خلاصه سبب نزول =

برای آیه شش سوره اعلی یک سبب نزول ذکر شده است: پیامبر اکرم (صلوات الله و سلامه علیه) هنگام نزول وحی، عبارات نازل­شده توسط جبرئیل را با خود زمزمه می­کرد تا آنها را فراموش نکند. خداوند با نزول این آیه، به حضرت اطمینان خاطر داد که ایشان وحی را فراموش نخواهد کرد.

گرچه مضمون روایت با مفاد آیه هم­خوانی دارد؛ به­دلیل ضعف سندی آن و بی­توجهی بسیاری از مفسران به این روایت، سبب نزول بودنش مشکل به نظر می­رسد. = بررسی تفصیلی سبب نزول =

سبب نزول

پیامبر هنگام نزول وحی برای اینکه فراموش نکند عبارات وحی را زمزمه می­کرد(ر.ک. مستند 1)

طبق روایت منسوب به عبدالله بن عباس هرگاه جبرئیل وحی را بر پیامبر اکرم (صلوات الله و سلامه علیه) نازل می­کرد، ایشان از ابهت و سنگینی وحی جامه بر خود می­پیچید و از ترس آن­که آیات را فراموش کند قبل از پایان نزول وحی، عبارات نازل­شده را با خود تکرار می­کرد. جبرئیل سبب را پرسید. ایشان پاسخ داد، می‌ترسم آنچه را بر من نازل می­کنی، فراموش کنم. به­همین­سبب آیه شش سوره اعلی فرستاده شد و خداوند به ایشان اطمینان خاطر داد که وحی را فراموش نخواهد کرد.‏‬‬=== مصادر سبب نزول ===

مصادری که با کمی اختلاف سبب نزول را بیان کرده­اند:#

المعجم الکبیر (طبرانی) (سنی، قرن 4، حدیثی)؛

1. الكشف و البيان (سنی، قرن 5، تفسیر روایی).

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

علمای رجالی معاصر، به­دلیل نبودن نام برخی راویان در سند روایت، و همچنین ضعف جویبر که در سلسله سند هست، روایت را ضعیف دانسته­اند.‏

از میان مفسران طبرسی، شوکانی و طباطبایی روایت این سبب نزول را نقل کرده­اند.‏ ابن عطیه نیز به مفاد کلی روایت اشاره کرده است.‏ سایر تفاسیر به این سبب نزول اشاره­ای نکرده­اند.‬‬‬‬

با وجود آن­که مضمون روایت سبب نزول با مفاد آیه هماهنگ و منسجم است، به­جهت ضعف سندی روایت و عدم اعتنای بسیاری از مفسران به آن، صحت و اعتبار روایت تردید دارد.

مستندات

مستند 1

‏المعجم الکبير، ج 12، ص 120‬: «حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ بْنِ أَبِي شَيْبَةَ، ثنا عَلِيُّ بْنُ حَكِيمٍ الْأَوْدِيُّ، ثنا أَبُو مَالِكٍ الْجَنْبِيُّ، عَنْ جُوَيْبِرٍ، عَنِ الضَّحَّاكِ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: إِذَا أَتَاهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَامُ بِالْوَحْيِ لَمْ يَفْرُغْ حَتَّى يُزَمَّلَ مِنَ الْوَحْيِ حَتَّى يَتَكَلَّمَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَأَوَّلِهِ مَخَافَةَ أَنْ يُغْشَى عَلَيْهِ، فَقَالَ لَهُ جِبْرِيلُ: لِمَ تَفْعَلُ ذَلِكَ؟ قَالَ: «مَخَافَةَ أَنْ أَنْسَى»، فَأَنْزَلَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنْسَى.»

‫الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ثعلبی، ۱۴۲۲، ج 10، ص 184: «و قال مجاهد و الكلبي‏: كان النبي (عليه السلام) إذا نزل جبريل بالقرآن لم يفرغ من آخر الآية حتى يتكلم رسول الله صلى اللّه عليه و سلم بأوله مخافة أن ينساها فأنزل الله تعالى: سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏ فلم ينس بعد ذلك شيئا‬.»== مستند 2 ==

‏الاستيعاب في بيان الأسباب، ج 3، ص 509: «قلنا: وهذا سند ضعيف جداً؛ فيه علتان: الأولى: جويبر؛ ضعيف جداً . الثانية: الضحاك لم يسمع من ابن عباس.»

مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 10، ص 720‬: «و قيل معناه سيقرأ عليك جبريل القرآن بأمرنا فتحفظه و لا تنساه‏ قال ابن عباس‏ كان النبي ص إذا نزل عليه جبرائيل (ع) بالوحي يقرأه مخافة أن ينساه فكان لا يفرغ جبرائيل ع من آخر الوحي حتى يتكلم هو بأوله فلما نزلت هذه الآية لم ينس بعد ذلك شيئا.»

‫فتح القدیر، ج 5، ص 515‬: «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏ أي: سنجعلك قارئا بأن نلهمك القراءة فلا تنسى ما تقرؤه، و الجملة مستأنفة لبيان هدايته صلّى اللّه عليه و سلّم الخاصة به بعد بيان الهداية العامة، و هي هدايته صلّى اللّه عليه و سلّم لحفظ القرآن. قال مجاهد و الكلبي: كان النبيّ صلّى اللّه عليه و سلّم إذا نزل عليه جبريل بالوحي لم يفرغ جبريل من آخر الآية حتى يتكلّم النبيّ صلّى اللّه عليه و سلّم بأوّلها مخافة أن ينساها، فنزلت: «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى».‏‬»

‫المیزان في تفسیر القرآن، ج 20، ص 270: «و في الدر المنثور، أخرج ابن مردويه عن ابن عباس قال: كان النبي ص يستذكر القرآن مخافة أن ينساه فقيل له: كفيناك ذلك و نزلت: «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى‏».‬»

‏= منابع =

1. ‏‫ابن عطیه، عبدالحق بن غالب. (۱۴۲۲). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز (ج ۱–6). بیروت: دار الکتب العلمية.‬
2. ‏‫ثعلبی، احمد بن محمد. (۱۴۲۲). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬
3. ‏‫سليم بن عید الهلالي؛ و محمد بن موسی آل صدر. (۱۴۲۵). الاستيعاب في بيان الأسباب (ج ۱–3). المملكة العربية السعودية: دار ابن الجوزي.‬
4. ‏‫شوکانی، محمد. (۱۴۱۴). فتح القدیر (ج 1). دمشق - سوریه: دار ابن کثیر.‬
5. ‏‫طباطبایی، محمدحسین. (۱۴۱۷). المیزان في تفسیر القرآن (ج ۱–20). بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.‬
6. ‏‫طبراني، سليمان بن احمد؛ (۱۴۰۴). المعجم الکبير. (حمدي عبدالمجيد سلفي، محقق). [بيروت]: داراحياء التراث العربي.‬
7. ‏‫طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.‬