سبب نزول سوره نمل آیه 70

سبب نزول آیه 70 سوره نمل

آیه مربوط به سبب‌نزول

«وَ لَا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لَا تَكُنْ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ» (النمل، 70) (و بر آنان غم مخور، و از آنچه مكر مى‌كنند تنگ‌دل مباش.)

خلاصه سبب نزول

اندوه پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) از سخنان نابجای مشرکان سبب نزول آیه هفتاد سوره نمل شمرده شده است. سند روایت ضعیف است و مفسران آن را نقل نکرده­اند.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (اندوه پیامبر از تهمت مشرکان)(ر.ک. مستند 1)

بر اساس گزارشی از علی بن ابراهیم قمی، رسول خدا (صلوات الله و سلامه علیه) از تهمت‌ها و سخنان نابجای مشرکان ناراحت بود. مشرکان می‌گفتند: گفته‌های محمد افسانه‌های پیشینیانمان است. پیامبر اکرم از سخنان آنان اندوهگین ­شد تا اینکه خداوند آیه هفتاد سوره نمل را در مقام تسلای خاطر ایشان نازل کرد: از گفته و نیرنگ آنان اندوهگین نشو.‏

مصدر سبب نزول

تفسیر القمی (شیعی، قرن 3، تفسیر روایی)

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

علی بن ابراهیم قمی سندی در این­باره ندارد و بیانش بیشتر به برداشت از سیاق آیه شباهت دارد. هرچند که نزول سوره نمل در مکه بوده ‏ و محتوای روایت یادشده با الفاظ آیه هفتاد سوره نمل سازگاری دارد، به­جهت اشکال سندی و اینکه اکثر مفسران، ازجمله: طبری در جامع البیان، طوسی در التبیان، ابن عطیه در المحرر الوجیز، شوکانی در فتح القدیر، آلوسی در روح المعانی، قاسمی در محاسن التأویل، ابن عاشور در التحریر و التنویر، و طباطبایی در المیزان اشاره­ای به آن نکرده­اند، احتمال سببیت روایت برای نزول آیه هفتاد سوره نمل ضعیف است. برخی از منابع تفسیری همانند تفسیر التحریر و التنویر به اندوه پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) از گفتار مشرکان اشاره کرده­؛ اما آن را در قالب سبب نزول نیاورده­اند.‏

مستندات

مستند 1

تفسیر القمی، ج 2، ص 130: «وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَ إِذا كُنَّا تُراباً وَ آباؤُنا أَ إِنَّا لَمُخْرَجُونَ لَقَدْ وُعِدْنا هذا نَحْنُ وَ آباؤُنا مِنْ قَبْلُ إِنْ هذا إِلَّا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ» أي أكاذيب الأولين، فحزن رسول الله ص لذلك فأنزل الله تعالى «وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لا تَكُنْ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ».

مستند 2

تفسیر مجمع البیان، ج 7، ص 37: «سورة النمل مكية و آياتها ثلاث و تسعون».

تفسیر التحریر و التنویر، ج 19، ص 299: «كانت الرحمة غالبة على النبي‏ء صلّى اللّه عليه و سلّم و الشفقة على الأمة من خلاله، فلما أنذر المكذبون بهذا الوعيد تحركت الشفقة في نفس الرسول عليه الصلاة و السلام فربط اللّه على قلبه بهذا التشجيع أن لا يحزن عليهم إذا أصابهم ما أنذروا به. و كان من رحمته صلّى اللّه عليه و سلّم حرصه على إقلاعهم عما هم عليه من تكذيبه و المكر به، فألقى اللّه في روعه رباطة جاش بقوله وَ لا تَكُنْ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ».

منابع

1. ‏‏ابن عاشور، محمد طاهر. (۱۴۱۱). التحریر و التنویر (ج ۱–30). بیروت: مؤسسة التاريخ العربي.‬ ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏قمی، علی بن ابراهیم. (۱۳۶۳). تفسير القمي (ج ۱–2). قم: دار الکتاب.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬