سبب نزول سوره اسراء آیه 15

سبب نزول آیه 15 سوره اسراء

آیه مربوط به سبب ‌نزول

«مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَ مَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا» (الاسراء، 15) (هركس به راه آمده تنها به سود خود به راه آمده و هركس بيراهه رفته تنها به زيان خود بيراهه رفته است و هيچ بردارنده‏اى بار گناه ديگرى را برنمى­دارد و ما تا پيامبرى برنينگيزيم به عذاب نمى‏پردازيم.)[۱]

خلاصه سبب نزول

بر اساس روایت عایشه، آیه پانزده سوره اسراء در پی سؤال خدیجه کبری، درباره حال­وروز اولاد مشرکان در روز قیامت نازل شد.

سند روایت را به ­دلیل بی­اعتمادی نسبت به نقل سلیمان بن ارقم، ضعیف شمرده­اند. بنابراین پذیرش ماجرا به ­عنوان سبب نزول آیه پانزده سوره اسراء با اشکال روبه ­روست.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (سؤال خدیجه از پیامبر درباره احوال اولاد مشرکان در قیامت)(ر.ک. مستند 1)

بر اساس روایتی از عایشه، خدیجه، نخستین همسر پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) از ایشان درباره اولاد مشرکان پرسید. پیامبر اکرم پاسخ داد: آنها با پدرانشان­اند. خدیجه پس از مدتی همان سؤال را دوباره از حضرت پرسید و ایشان جواب داد: خداوند متعال به آنچه آنها انجام می­دادند، داناست. پس از استواری اسلام، خدیجه بار دیگر همان سؤال را پرسید. در آن­هنگام آیه: «وَ لَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى» (و هيچ بردارنده‏اى بار گناه ديگرى را بر نمى­دارد) نازل شد و پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) فرمود: آنها بر فطرت خود خواهند بود و یا آن­که فرمود: آنها در بهشت خواهند بود.‏[۲]

مصدر سبب نزول

التمهيد لما في الموطأ من المعاني و الأسانيد (سنی، قرن 5، حدیثی)

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

سند روایت ضعیف ارزیابی شده است؛ زیرا در سلسله سند، ابو معاذ (سلیمان بن أرقم) قرار دارد که به روایاتش اعتماد نمی­شود.‏[۳] همچنین روایت با شواهد و قرائن تاریخی سازگاری ندارد؛ زیرا مطابق حدیث، سومین­باری که خدیجه از پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) سؤال کرد، زمانی بود که دین اسلام استحکام یافته بود؛ درحالی­که سوره اسراء مکی است‏[۴] و دین اسلام در مکه استحکامی نداشت. گزارش یادشده با مسلمات اعتقادی نیز سازگار نیست؛ زیرا بر اساس روایت، پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) در پاسخ اول، جایگاه اولاد مشرکان به­ تبع پدرانشان، جهنم بوده؛ حال آن­که عقوبت کسی به­ تبع دیگری، مصداق بارز ظلم است و به اعتقاد عموم مسلمانان، پیامبر (صلوات الله و سلامه علیه) هرگز چنین ستمی را به خداوند متعال نسبت نمی­دهد.

بسیاری از مفسران روایت یادشده را ذیل آیه پانزده سوره اسراء ذکر نکرده­اند. تعداد اندکی، مانند: سیوطی، شوکانی، آلوسی و مظهری با اشاره به ضعف سند روایت، آن را بیان کرده­اند.‏[۵]‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

با توجه به ضعف سند و ناسازگاری روایت با شواهد تاریخی، پذیرش آن به­ عنوان سبب نزول آیه پانزده سوره اسراء با اشکال روبه روست. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

مستندات

مستند 1

التمهيد لما في الموطأ من المعاني و الأسانيد، ج 18، ص 117: «وَحَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ بْنُ سُفْيَانَ قَالَ حَدَّثَنَا قَاسِمُ بْنُ أَصْبَغَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي الْعَوَّامِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ الْقُرَشِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاذٍ قَالَ حَدَّثَنَا الزُّهْرِيُّ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ سَأَلَتْ خَدِيجَةُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ أَوْلَادِ الْمُشْرِكِينَ فَقَالَ هُمْ مَعَ آبَائِهِمْ ثُمَّ سَأَلَتْهُ بَعْدَ ذَلِكَ فَقَالَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ ثُمَّ سَأَلَتْهُ بَعْدَمَا اسْتَحْكَمَ الْإِسْلَامُ فَنَزَلَتْ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَقَالَ هُمْ عَلَى الْفِطْرَةِ أَوْ قَالَ فِي الْجَنَّةِ».

مستند 2

الاستيعاب في بيان الأسباب، ج 2، ص 437: «قلنا: و هذا سند ضعیف جدا؛ ابو معاذ – و هو سلیمان بن أرقم – متروک الحدیث.»

مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج ‏6، ص 607: «هي مكية كلها و قيل مكية إلا خمس آيات‏ «وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ» الآية «وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏» الآية «أُولئِكَ الَّذِينَ يَدْعُونَ» الآية «أَقِمِ الصَّلاةَ» الآية «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ» الآية عن الحسن و قيل مكية إلا ثماني آيات‏ «وَ إِنْ كادُوا لَيَفْتِنُونَكَ» إلى قوله‏ «وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ» الآية عن قتادة و المعدل عن ابن عباس.»

فتح القدير، ج‏ 3، ص 256: «و أخرج ابن عبد البرّ في «التمهيد» عن عائشة في قوله: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ قال: سألت خديجة عن أولاد المشركين فقال: «هم مع آبائهم»، ثم سألته بعد ذلك فقال: «اللّه أعلم بما كانوا عاملين» ثم سألته بعد ما استحكم الإسلام، فنزلت: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ فقال: «هم على الفطرة، أو قال، في الجنة». قال السيوطي: و سنده ضعيف.»

الدر المنثور فى تفسير المأثور، ج ‏4، ص 168: «أخرج ابن عبد البر في التمهيد بسند ضعيف عن عائشة رضى الله عنها قال سالت خديجة رسول الله صلى الله عليه و سلم عن أولاد المشركين فقال هم مع آبائهم ثم سألته بعد ذلك فقال الله أعلم بما كانوا عاملين ثم سألته بعد ما استحكم الإسلام فنزلت وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ فقال هم على الفطرة أو قال في الجنة».

روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، ج ‏8، ص 34: «أخرج ابن عبد البر في التمهيد بسند ضعيف عن عائشة قالت: سألت خديجة رسول اللّه صلّى اللّه عليه و سلّم عن أولاد المشركين فقال: هم من آبائهم ثم سألته بعد ذلك فقال: اللّه تعالى أعلم بما كانوا عاملين ثم سألته بعد ما استحكم الإسلام فنزلت و لا تزر وازرة وزر أخرى فقال: هم على الفطرة أو قال في الجنة».

التفسیر المظهرى، ج ‏5، ص 421: « اخرج ابن عبد البر بسند ضعيف عن عائشة قالت سالت خديجة رسول اللّه صلى اللّه عليه و سلم عن أولاد المشركين قال هم من ابائهم- ثم سالته بعد ذلك فقال اللّه اعلم بما كانوا عاملين- ثم سالته بعد ما استحكم الإسلام فنزلت وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏».

منابع

  1. ‏آلوسی، محمود بن عبد الله. (بی‌تا). روح المعاني في تفسیر القرآن العظیم و السبع المثاني (ج ۱–16). بیروت: دار الکتب العلمية.‬‬‬‬‬‬‬‬
  2. ‏ابن عبد البر. (۱۳۸۷). التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد (ج ۱–24). مغرب: وزارة عموم الأوقاف والشؤون الإسلامية.‬‬‬‬‬‬‬‬
  3. ‏الهلالي، سليم بن عيد. (۱۴۲۵). الاستيعاب في بيان الأسباب (ج ۱–3). السعودية: دار ابن الجوزي للنشر والتوزيع.‬‬‬‬‬‬‬‬
  4. ‏پانی پتی، ثناء الله. (بی‌تا). التفسیر المظهری (ج ۱–10). کویته: مکتبة رشديه.‬‬‬‬‬‬‬‬
  5. ‏سیوطی، جلال­الدین. (بی‌تا). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور (ج ۱–6). قم: کتابخانه عمومی مرعشی نجفی (ره).‬‬‬‬‬‬‬‬
  6. ‏شوکانی، محمد. (بی‌تا). فتح القدیر (ج ۱–6). دمشق: دار ابن کثير.‬‬‬‬‬‬‬‬
  7. ‏طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.‬‬‬‬‬‬‬‬

منابع

  1. ترجمه محمدمهدی فولادوند
  2. التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد، ابن عبد البر، ج 18، ص 117
  3. الاستيعاب في بيان الأسباب، الهلالي، ج 2، ص 437
  4. مجمع البيان، طبرسی، ج 6، ص 607
  5. الدر المنثور، سیوطی، ج 4، ص 168‬؛ روح المعاني، آلوسی، ج 8، ص 34‬؛ التفسیر المظهری، پانی پتی، ج 5، ص 421‬؛ فتح القدیر، شوکانی، ج 3، ص 256

مقالات پیشنهادی

رده مقاله: قرآن
0.00
(یک رای)

نظرات

اضافه کردن نظر شما
اسلامیکا از همه نظرات استقبال می‌کند. اگر شما نمی‌خواهید به صورت ناشناس باشید، ثبت نام کنید یا وارد سامانه شوید.