سبب نزول سوره جن آیه 16

سبب نزول آیه 16 سوره جن

آیه مربوط به سبب‌نزول

«وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً» (الجن، 16) (و اگر [مردم‏] در راه درست، پايدارى ورزند، قطعاً آب گوارايى بديشان نوشانيم.)

خلاصه سبب نزول

پس از یک دوره هفت­ساله که باران نبارید، آیه شانزده سوره جن در مکه نازل شد و از قریش خواست با پایداری در راه ایمان از آب فراوان بهره ببرند.

ماجرای یادشده از لحاظ سند ضعیف است. افزون بر آن، در تاریخ گزارشی از خشک‌سالی هفت­ساله در مکه یافت نشد و عمده مفسران سبب نزول یادشده را نقل نکرده‌اند. بنابراین ماجرای سبب نزول بی‌اعتبار است.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول(خشکسالی هفت­ساله در مکه)(ر.ک. مستند 1)

بر اساس شماری از گزارش­ها، آیه شانزده سوره جن هنگامی نازل شده است که در مکه هفت­سال باران نبارید. آیه از آنها می‌خواهد برای سیراب­شدن از آب فراوان در راه ايمان پایداری کنند.‏ ‬‬

مصادر سبب نزول

مصادری که سبب نزول را با اندکی اختلاف نقل کرده­اند:

1. تفسیر مقاتل (زیدی، قرن 2، تفسیر روایی)؛
2. تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر) (سنی، قرن 8، تفسیر روایی).

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

مقاتل و ابن کثیر سبب نزول یادشده را بدون سلسله سند ذکر کرده‌اند؛ لذا روایت ضعیف شمرده می‌شود و به­لحاظ محتوا نیز درخور تأمل و خدشه‌پذیر است؛ زیرا اگر پدیده خشک­سالی در مکه رخ داده بود باید در تاریخ ثبت می‌شد؛ چنان­که موارد مشابه آن در برخی از منابع گزارش شده است.‏ این ابهام، محتوای سبب نزول یادشده را تضعیف می‌کند. همچنین در مصادر آمده است که باران بر کفار مکه نازل نشد و اگر خطاب قرآن متوجه آنها باشد، به­دلیل بی‌ایمانی کفار مناسب بود، بفرماید، اگر ایمان بیاورید یا به راه راست درآیید مشکل خشک­سالی شما حل می‌شود. استقامت بر راه راست زمانی معنا دارد که به اصل راه مستقیم ایمان آورده باشند. افزون بر این، عمده مفسران، ازجمله: طبری، طوسی، ابن عطیه، آلوسی، قاسمی، ابن عاشور و طباطبایی ماجرای یادشده را نقل نکرده‌اند که این بی‌اعتنایی شاهد دیگری بر ضعف ماجرای سبب نزول از دیدگاه ایشان است. برخی از مفسران همچون طبرسی‏ و شوکانی‏ سبب نزول آیه شانزده سوره جن را از مقاتل نقل کرده‌اند.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

مستندات

مستند 1

تفسير مقاتل بن سليمان، ج‏ 4، ص 464: «لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً يعنى كثيرا من السماء، و هو المطر، بعد ما كان رفع عنهم المطر سبع سنين.»

تفسير القرآن العظيم (ابن كثير)، ج ‏8، ص 255: «و قال مقاتل: نزلت في كفار قريش حين منعوا المطر سبع سنين.»

مستند 2

تاريخ اليعقوبى، ج ‏2، ص 150: «و قيل كان ذلك في أول سنة 18، و نزلها من أصحاب رسول الله ثمانون رجلا. و أصاب الناس جدب و قحط و مجاعة شديدة في عام الرمادة، و هي سنة 18، فخرج عمر يستسقي، و أخرج الناس، و أخذ بيد العباس بن عبد المطلب، فقال: اللهم إنا نتقرب إليك بعم نبيك! اللهم فلا تخيب ظنهم في رسولك، فاسقوا.»

تاريخ الأمم و الملوك، ج‏ 2، ص 642: «قال: و فيها اجدب الناس جدبا شديدا، فاستسقى رسول الله ص في شهر رمضان بالناس.»

مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏10، ص 559: «قيل أراده مشركي مكة أي لو آمنوا و استقاموا على الهدى لأسقيناهم ماء كثيرا من السماء و ذلك بعد ما رفع ماء المطر عنهم سبع سنين عن مقاتل.»

فتح القدير، ج ‏5، ص 370: «قال مقاتل: ماء كثيرا من السماء، و ذلك بعد ما رفع عنهم المطر سبع سنين.»

منابع

1. ‏ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (۱۴۱۹). تفسیر القرآن العظیم (ج ۱–9). بیروت: دار الکتب العلمية.‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏شوکانی، محمد. (۱۴۱۴). فتح القدیر (ج ۱–6). دمشق: دار ابن کثير.‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏طبرسی، فضل بن حسن. (۱۳۷۲). مجمع البيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). تهران: ناصر خسرو.‬‬‬‬‬‬‬‬
4. ‏طبری، محمد بن جریر. (۱۳۸۷). تاریخ الطبري: تاريخ الأمم و الملوك (ج ۱–11). بیروت: دار التراث.‬‬‬‬‬‬‬‬
5. ‏مقاتل بن سلیمان. (۱۴۲۳). تفسیر مقاتل (ج ۱–5). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬
6. ‏یعقوبی، احمد بن اسحاق. (بی‌تا). تاريخ اليعقوبي (ج ۱–2). بیروت: دار صادر.‬‬‬‬‬‬‬‬