سبب نزول سوره زمر آیه 3

سبب نزول آیه 3 سوره زمر

آیه مربوط به سبب ‌نزول

«أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ» (الزمر، 3) (آگاه باشيد كه دين خالص از آن خداست، و آنها كه غير خدا را اولياى خود قراردادند و دليلشان اين بود كه: اينها را نمى‏پرستيم مگر به ­خاطر اينكه ما را به خداوند نزديك كنند، خداوند روز قيامت ميان آنان در آنچه اختلاف داشتند، داورى مى‏كند؛ خداوند آن­كس را كه دروغ­گو و كفران‏كننده است؛ هرگز هدايت نمى‏كند.)

خلاصه سبب نزول

آیه سه سوره زمر درباره قبیله عامر و کُنانه و بنی سلمه نازل شده است. آنها بت­پرست بودند و کارشان را توجیه می­کردند.

به نظر برخی از حدیث­شناسان، سند گزارش معتبر نیست. بسیاری از مفسران روایت را نقل نکرده‌اند. با توجه به ضعف سند روایت، پذیرش آن برای سببیت نزول آیه سه سوره زمر با اشکال روبه ­روست.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (بت­پرستی قبیله عامر و کُنانه و بنی سلمه، و توجیه آن)(ر.ک. مستند 1)

مطابق یک گزارش، قبیله عامر و کُنانه و بنی سلمه بت­پرست بودند و کارشان را توجیه می­کردند؛ آنها می­گفتند: ملائکه دختران خدا هستند و پرستش آنها تنها برای این است که ما را به خداوند نزديك كنند.‏

مصدر سبب نزول

الدر المنثور فى تفسير المأثور (سنی، قرن 10، تفسیری روایی)

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

حدیث­شناسان، از دو جهت به سند روایت یادشده اشکال کرده‌اند: نخست اینکه، در سند روایت، فردی به نام جُویبر واقع شده، که به احادیث او اعتماد نمی­شود؛ دوم، نام برخی از روات از سلسله سند افتاده است.‏ بخشی از گزارش یادشده به ­روشنی با محتوای آیه مطابقت دارد؛ ازاین­رو طباطبایی می­گوید: الفاظ آیه مطلق است و به قبیله­ای اختصاص ندارد؛ چنان­که قول نقل­شده از مشرکان و اعتقاد آنها به فرزندداشتن خداوند، ویژه این سه قوم نیست. حق این است که گزارش را بر آیه تطبیق داده‌اند.‏ لازم به ذکر است که نقل سیوطی در سببیت گزارش برای نزول آیه صراحت ندارد. بسیاری از مفسران، مانند: طبری، طوسی، طبرسی، ابن عطیه، آلوسی، شوکانی، قاسمی و ابن عاشور گزارش یادشده را نقل نکرده­اند.

بنابراین با توجه به اشکال سندی روایت و نقل نشدن آن از سوی بیشتر مفسران، تلقی روایت به ­عنوان سبب نزول آیه سوم سوره زمر با اشکال روبه ­روست.

مستندات

مستند 1

الدر المنثور فى تفسير المأثور، ج ‏5، ص 322: «و أخرج ابن جرير من طريق جويبر عن ابن عباس رضى الله عنهما وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ الآية قال أنزلت في ثلاثة أحياء عامر و كنانة و بنى سلمة كانوا يعبدون الأوثان و يقولون الملائكة بناته فقالوا انما نعبدهم لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏».

مستند 2

الاستيعاب في بيان الأسباب، ج 3، ص 167: «قلنا: وجويبر؛ ضعيف جداً، وبينهما الضحاك وهو لم يسمع من ابن عباس؛ فالأثر تالف واهٍ بمرة.»

الميزان فى تفسير القرآن، ج ‏17، ص 244 و 245: «و فيه، أخرج ابن جرير من طريق جويبر عن ابن عباس: «وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ‏ أَوْلِياءَ» الآية- قال: أنزلت في ثلاثة أحياء: عامر و كنانة و بني سلمة- كانوا يعبدون الأوثان و يقولون: الملائكة بناته‏ فقالوا: «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏». أقول: الآية مطلقة تشمل عامة الوثنيين، و قول: «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏» قول جميعهم، و كذا القول بالولد و لا تصريح في الآية بالقول بكون الملائكة بنات فالحق أن الخبر من التطبيق.»

منابع

1. ‏الهلالي، سليم بن عيد. (۱۴۲۵). الاستيعاب في بيان الأسباب (ج ۱–3). السعودية: دار ابن الجوزي للنشر والتوزيع.‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏سیوطی، جلال­الدین. (بی‌تا). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور (ج ۱–6). قم: کتابخانه عمومی مرعشی نجفی (ره).‬‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏طباطبایی، محمدحسین. (بی‌تا). المیزان في تفسیر القرآن (ج ۱–20). بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.‬‬‬‬‬‬‬‬‬