سبب نزول سوره طارق آیه ۵

از اسلامیکا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سبب نزول آیه ۵ سوره طارق

آیه مربوط به سبب ‌نزول

«فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ» (الطارق، ۵) (پس انسان بايد بنگرد كه از چه آفريده شده است؟)[۱]

خلاصه سبب نزول

شخصی به­نام ابو الاشدین بسیار قوی و تنومند بود؛ به­همین دلیل بسیار تکبر می‌ورزید. لذا آیه پنج سوره طارق نازل شد و به او هشداد داد که بداند از چه آفریده شده است.

این ماجرا به­سبب ضعف سند، و اقبال بسیار کم مفسران، اعتبارش ضعیف است.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (تکبر ابو الاشدین به­سبب نیروی بسیارش)(ر.ک. مستند 1)

درباره ماجرای سبب نزول آیه پنج سوره طارق نقل شده است: کَلدَة بن اَسید (اَسید بن کَلدَة) معروف به ابو الاَشُدَّین، فردی بسیار نیرومند و قوی‌هیکل بود که به­همین­سبب بسیار تکبر می‌ورزید و فخرفروشی می‌کرد.‏[۲] او روی پوستین عکاظی (معروف به سختی و استحکام) می‌ایستاد و به مردم مکه می‌گفت، هرکس پوستین را از زیر پای من بیرون بکشد، این مقدار جایزه دارد. این بود که آیه پنج سوره طارق نازل شد و فرمود: انسان باید توجه کند که از کجا آمده و از چه چیزی خلق شده است.‏[۳]‬‬‬ ‬‬‬‬

مصدر سبب نزول

تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم) (سنی، قرن 4، تفسیر روایی)

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

به­دلیل اینکه ماجرای یادشده را در عمده تفاسیر ذکر نکرده­اند، درباره سندش هم مطلبی در آنها یافت نشد. سیوطی در کتابش تنها به نقل این روایت اکتفا کرده و نسبت به آن نظری نداده است.‏[۴] برخی از محققان معاصر پس از نقل روایت، سندش را ضعیف، و دلیل آن را مرسل بودن روایت می­شمرند،‏[۵] یعنی سند روایت به­لحاظ اتصال ابهاماتی دارد.

شماری از مفسران معتقدند ماجرا، سبب نزول آیات چهار تا هفت سوره بلد است.‏[۶] ‬همچنین در بیشتر کتاب‌های سیره و تاریخ، ماجرای سبب نزول آیه یادشده را بیان نکرده­اند و همین مطلب اعتبار روایت را خدشه‌دار می‌کند.‬‬‬‬‬ ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در مجموع، به دلیل اقبال بسیار کم مفسران نسبت به این سبب نزول و ضعف سند روایت آن، ماجرا اعتبار چندانی ندارد و برای سببیت نزول شایسته نیست.

هیچ­یک از مفسرانی مانند طبری، طوسی، طبرسی، ابن عطیه، آلوسی، شوکانی، ابن عاشور، قاسمی و طباطبایی روایت را در ذیل آیه پنج سوره طارق نقل، و حتی اشاره‌ای به آن نکرده‌اند.

مستندات

مستند 1

التحرير و التنوير، ج ۳۰، ص 309: «و يقال: أبو الأشدّين و اسمه أسيد بن كلدة الجمحي كان معروفا بالقوّة و الشدة يجعل الأديم العكاظي تحت قدميه فيقول: من أزالني فله كذا. فيجذبه عشرة رجال حتى يمزّق الأديم و لا تزول قدماه، و كان شديد الكفر و العداوة للنبي صلى اللّه عليه.»

كشف الاسرار و عدة الابرار، ج ۱۰، ص 498: «و قال مقاتل: «فِي كَبَدٍ»- اى- «فى» قوّة نزلت في ابى الاشدّين و اسمه اسيد بن كلدة من جمح، و كان شديدا قويّا يضع الاديم العكاظى تحت قدميه فيقول: من ازالنى عنه، فله كذا و كذا، فلا يطاق ان ينزع من تحت قدمه الّا قطعا و يبقى موضع قدمه. و قيل. معناه: مضيّعا لما يعنيه مشتغلا بما لا يعنيه. «أَ يَحْسَبُ» يعنى: ابا الاشدّين من قوّته و بطشه‏ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ اى- يظنّ من شدّته «ان» لا «يقدر» «عليه» اللَّه، الم يعلم ذلك الشّقىّ انّ من خلق له القوّة هو اقوى منه. يَقُولُ أَهْلَكْتُ‏ اى- انفقت‏ مالًا لُبَداً اى- كثيرا في عداوة محمد (ص). اللّبد الكثير الّذى تراكب بعضه على بعض، يقال: تلبّد الشّي‏ء اذا كثر و اجتمع و منه اللّبد و كان الرّجل كاذبا متسوّقا في دعواه انّه انفق «مالا» فى عداوة النّبيّ (ص).»

جمهرة انساب العرب، ص 161: «و من ولد أسيد بن خلف: كلدة بن أسيد، مات كافرا، يكنّى أبا الأشدّين، و هو الذي اشترط تسعة من خزنة جهنّم‏.»

تفسير القرآن العظيم (ابن ابی حاتم)، ج ۱۰، ص 3415: «قوله تعالى: فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ‏: قال‏: هو أبو الأشدين، كان يقوم علي الأديم فيقول: يا معشر قريش من أزالني عنه فله كذا.»

مستند 2

لباب النقول، ص ۲۹۰: «أخرج ابن أبي حاتم عن عكرمة في قوله فلينظر الإنسان مم خلق قال نزلت في أبي الأشد كان يقوم على الأديم فيقول يا معشر قريش من ازالني قوله عنه فله كذا ويقول إن محمدا يزعم أن خزنة جهنم تسعة عشر فأنا أكفيكم وحدي عشرة واكفوني أنتم تسعة.»

الاستيعاب في بيان الأسباب، ج ۳، ص 507: «ذكره السيوطي في "لباب النقول" (ص 228)، و"الدر المنثور" (8/ 474، 475) ونسبه لابن أبي حاتم. قلنا: وهذا ضعيف؛ لإرساله.»

جامع البيان فى تفسير القرآن، ج ۳۰، ص 126 و 127: «و قوله: أَ يَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ ذكر أن ذلك نزل في رجل بعينه من بني جمح، كان يدعى أبا الأشدين، و كان شديدا، فقال جل ثناؤه: أ يحسب هذا القوي بجلده و قوته، أن لن يقهره أحد و يغلبه، فالله غالبه و قاهره. و قوله: يَقُولُ أَهْلَكْتُ مالًا لُبَداً يقول هذا الجليد الشديد: أهلكت مالا كثيرا، في عداوة محمد صلى الله عليه و سلم، فأنفقت ذلك فيه، و هو كاذب في قوله ذلك؛ و هو فعل من التلبد، و هو الكثير، بعضه على بعض، يقال منه: لبد بالأرض يلبد: إذا لصق بها.»

التبيان في تفسير القرآن، ج ۱۰، ص 351: «و قوله‏ «أَ يَحْسَبُ أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ» معناه أ يظن هذا الإنسان أن لن يقدر على عقابه أحد إذا عصى اللَّه تعالى و ارتكب معاصيه فبئس الظن ذلك. و قيل: إنها نزلت في رجل يقال له أبو الاسدين كان من القوة بحيث يقف على أديم عكاظي فيجري العسرة من تحته، فتنقطع و لا يبرح من عليه فقال اللَّه تعالى‏ (أَ يَحْسَبُ) لشدته و قوته‏ (أَنْ لَنْ يَقْدِرَ عَلَيْهِ أَحَدٌ) ثم حكى ما يقول هذا الإنسان من قوله‏ (أَهْلَكْتُ مالًا لُبَداً).

و قوله‏ (أَ يَحْسَبُ أَنْ لَمْ يَرَهُ أَحَدٌ) ا يظن هذا الإنسان انه لم يبصره أحد فيطالبه من اين كسب هذا المال، و في أي شي‏ء أنفقه- ذكره قتادة- و قيل: معنا ا يظن أن لم يره أحد في إنفاقه، لأنه كاذب. و قال الحسن: يقول: أنفقت مالا كثيراً فمن يحاسبني عليه. و قيل الآية نزلت في رجل من بني جمح يكنى أبا الاسدين، و كان قوياً شديداً.»

الكشف و البيان (تفسير ثعلبى)، ج ۱۰، ص 207: «مقاتل: في قوّة نزلت في ابن الاسدين و اسمه أسيد بن كلده بن أسيد بن خلف، و كان شديدا قويّا يضع الأدم العكاظي تحت قدميه، فيقول: من أزالني عنه فله كذا و كذا، فلا يطاق أن تنزع من تحت قدميه إلّا قطعا و يبقى موضع قدمه.»

منابع

  1. ‏ابن ابی حاتم، عبد الرحمن بن محمد. (۱۴۱۹). تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم) (ج ۱–13). ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  2. ‏ابن حزم، علی بن احمد. (۱۴۱۸). جمهرة انساب العرب. (لجنة من العلماء، محقق) (ج ۱–1). بیروت: دار الکتب العلمیة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  3. ‏ابن عاشور، محمد طاهر. (بی‌تا). تفسیر التحریر و التنویر (ج ۱–30). بیروت: مؤسسة التاريخ العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  4. ‏الهلالی، سعیدبن‌عید؛ و آل‌نصر، محمدبن‌موسی. (۱۴۲۵). الاستیعاب فی بیان الاسباب (ج ۱–3). السعودیة: دار ابن الجوزی.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  5. ‏انصاری، عبد الله بن محمد. (۱۳۷۱). کشف الاسرار و عدة الابرار (تفسیر خواجه عبدالله انصاری) (ج ۱–10). تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  6. ‏ثعلبی، احمد بن محمد. (۱۴۲۲). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  7. ‏سیوطی، جلال الدین. (۱۴۲۲). لباب النقول فی اسباب النزول (ج ۱–1). بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  8. ‏طبری، محمد بن جریر. (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری) (ج ۱–30). بیروت: دار المعرفة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
  9. ‏طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۱۱). التبيان في تفسير القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

منابع

  1. ترجمه محمدمهدی فولادوند
  2. تفسیر التحریر و التنویر، ابن عاشور، ج 30، ص 309‬؛ کشف الاسرار و عدة الابرار، انصاری، ج 10، ص 498‬؛ جمهرة انساب العرب، ابن حزم، ص 161
  3. تفسیر القرآن العظیم (ابن ابی حاتم)، ابن ابی حاتم، ج 10، ص 3415
  4. لباب النقول، سیوطی، ص 290
  5. الاستیعاب فی بیان الاسباب، الهلالی و آل‌نصر، ج 3، ص 507
  6. جامع البیان، طبری، ج 30، ص 126 و 127‬؛ التبيان في تفسير القرآن، طوسی، ج 10، ص 351‬؛ الکشف و البیان، ثعلبی، ج 10، ص 207

مقالات پیشنهادی

رده مقاله: قرآن
0.00
(یک رای)

نظرات

اضافه کردن نظر شما
اسلامیکا از همه نظرات استقبال می‌کند. اگر شما نمی‌خواهید به صورت ناشناس باشید، ثبت نام کنید یا وارد سامانه شوید.