سبب نزول سوره نحل آیه 98

سبب نزول آیه 98 سوره نحل

آیه مربوط به سبب نزول

«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْءَانَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم‏» (النحل، 98) (پس چون قرآن مى‏خوانى از شيطانِ مطرود به خدا پناه بر.)

خلاصه سبب نزول

گروهی از یهودیان، مسیحیان و بت‌پرستان هریک مدعی برتری خود بر دیگران بودند؛ لذا آیه 98 سوره نحل نازل شد. روایت را به­دلیل حضور راوی ضعیفی چون ابن وکیع ضعیف شمرده­اند؛ افزون­بر اینکه هیچ تناسبی میان محتوای روایت و مفادّ آیه یادشده . اکثر مفسران ماجرا را نقل نکرده­اند. به نظر می‌رسد تلقی رویداد به­عنوان سبب نزول آیه 98 سوره نحل قابل پذیرش نباشد.

بررسی تفصیلی سبب نزول

سبب نزول (برتري­جویی پیروان ادیان)(ر.ک. مستند 1)

بر پایه گزارش ابو صالح، گروهی از اهل تورات و گروهی از اهل انجیل و مشرکان که در مجلسی حضور داشتند، هریک مدعی برتری خود بر دیگران شدند؛ در این هنگام آیه 98 سوره نحل نازل شد و به پیامبر اکرم دستور داد زمان خواندن قرآن، از شرّ شیطان مطرود به خداوند پناه ببر.‏

مصدر سبب نزول

الکشف و البیان (سنی، قرن 5، تفسیر روایی)

بررسی سبب نزول(ر.ک. مستند 2)

گزارش ابو صالح را به­دلیل وجود ابن وکیع در میان راویان روایت، ضعیف شمرده­اند.‏ سبب نزول یادشده با محتوای آیه 98 سوره نحل سازگاری ندارد؛ بلکه به نظر می‌رسد چنان­که طبری شبیه این روایت را برای آیه پیشین: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثىَ‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَوةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُون‏» (النحل، 97) (هركس - از مرد يا زن - كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكيزه‏اى، حيات [حقيقى‏] بخشيم، و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام مى‏دادند، پاداش خواهيم داد.) نقل کرده است، مربوط به آن باشد.‏ چراکه روایت سبب نزول، درباره دین و آیین برتر است و آیه 97 نیز ملاک زندگی نیکو را عمل صالح همراه با ایمان معرفی کرده است.

مفسرانی چون طبری، طوسی، طبرسی، ابن عطیه، شوکانی، آلوسی، قاسمی، ابن عاشور و طباطبایی این سبب نزول را ذیل آیه 98 سوره نحل نقل نکرده‌اند؛ بدین­ترتیب به نظر می‌رسد پذیرش این رویداد به عنوان سبب نزول آیه یادشده امکان‌پذیر نباشد.

مستندات

مستند 1

الكشف و البيان (تفسير ثعلبى)، ج ‏6، ص 40 : «قال أبو صالح: جلس ناس من أهل التوراة و أهل الإنجيل و أهل الأوثان، فقال هؤلاء: نحن أفضل، و قال هؤلاء: نحن أفضل، فأنزل الله عزّ و جلّ هذه الآية فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ يعني فإذا كنت قارئا للقرآن فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ.»

مستند 2

جامع البيان فى تفسير القرآن، ج ‏14، ص 116: «إن هذه الآية نزلت بسبب قوم من أهل ملل شتى تفاخروا، فقال أهل كل ملة منها: نحن أفضل، فبين الله لهم أفضل أهل الملل. ذكر من قال ذلك: حدثنا ابن وكيع، قال: ثنا يعلى بن عبيد، عن إسماعيل، عن أبي صالح، قال: جلس ناس من أهل الأوثان و أهل التوراة و أهل الإنجيل، فقال هؤلاء: نحن أفضل و قال هؤلاء: نحن أفضل فأنزل الله تعالى: مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُون‏.»

الاستیعاب، ج 3، ص 104: «أخرجه الطبري (22/ 4): ثنا ابن وكيع؛ قال: ثنا ابن عيينة عن أبيه عن الحكم به.

قلنا: وهذا سند ضعيف؛ فيه علتان: الأولى: الإرسال؛ الثانية: سفيان بن وكيع فيه ضعف معروف.»

منابع

1. ‏ثعلبی، احمد بن محمد. (بی‌تا). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن (ج ۱–10). بیروت: دار إحياء التراث العربي.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
2. ‏سليم بن عيد الهلالي و محمد بن موسى آل نصر. (۱۴۲۵). الاستيعاب في بيان الأسباب (ویرایش الأولى، ج ۱–3). السعودية: دار ابن الجوزي للنشر والتوزيع.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
3. ‏طبری، محمد بن جریر. (۱۴۱۲). جامع البیان فی تفسیر القرآن (ج ۱–30). بیروت: دار المعرفة.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬